Yeni Yerli Malı Tebliği ve YEKA Projeleri Bakımından Yerli Katkı Payı Uygulamasının Değerlendirilmesi
GİRİŞ
Yerli aksam kullanımı, birim elektrik satış fiyatlarının belirlenmesinde dikkate alınan bir husus olup yenilenebilir enerji projelerinin nakit akışına doğrudan etkisi bulunmaktadır. Bu yapı finansal modellerde baz gelir hesaplarına ve borç servisi karşılama oranına olumlu katkıda bulunmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik enerjisi üretim tesislerinde yerli aksam kullanımının desteklenmesi amacıyla, söz konusu tesislerde kullanılan aksama uygulanacak yerli katkı fiyatlarına ilişkin usul ve esaslar ise 28/05/2021 gün ve 31494 Sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Yerli Aksam Yönetmeliği’nde (“Yönetmelik”) belirlenmiştir. Konu ile ilgili detay düzenlemelerin yer aldığı, uygulamaya yön veren Yerli Malı Tebliği (SGM 2014/35) (“Eski Tebliğ”) ise 25/01/2025 gün ve 32793 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak aynı gün yürürlüğe giren Yerli Malı Tebliği (SGM-2024/10) (“Yeni Tebliğ”) ile yürürlükten kaldırılmış olup işbu yazımızda yeni Yerli Malı Tebliği ve bu yeni düzenlemenin Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanı (“YEKA”) projelerine etkilerine ilişkin değerlendirmelerde bulunulacaktır.
I. ESKİ TEBLİĞ’E YAPILAN ATIFLARIN AKIBETİ
Yeni Tebliğ’in 17’nci maddesi uyarınca Eski Tebliğ’e yapılan atıfların Yeni Tebliğ’e yapılmış olduğu kabul edilecektir. Böylelikle Eski Tebliğ’e yapılan atıflar sebebi ile uygulamada yaşanacak sorunların önüne geçilmiştir. Yenilenebilir enerji yerli katkı payı uygulamalarında önem arz eden ve özellikle Yönetmelik’in 3’üncü maddesinde yer alan Yerli Katkı Oranı (YKO) ve Yerli Malı Belgesi (YMB) başta olmak üzere sair tanımlar için de 25/01/2025 tarihinden itibaren Yeni Tebliğ düzenlemelerinin esas alınacağı not edilmelidir. Zira Yönetmelik’te “Yerli malı belgesinin düzenlenmesi” başlığı ile yer alan 6’ncı maddede yürürlükten kaldırılan Tebliğ’e atıf yapıldığından yerli malı belgesinin düzenlenmesine dair uygulamalar için Yeni Tebliğ’deki düzenlemelere başvurulması gerekecektir.
II. YENİ TANIMLARA YER VERİLMESİ
Tanımlar maddesinde çok yerinde bir düzenleme ile yeni tanımlara yer verildiği görülmektedir. Bu tanımlar; büyük ölçekli işletme, girdi, kurumsal kaynak kullanım programı, mali rapor, mali uzman, oda veya borsa, sanayi ürünü, teknik rapor, teknik uzman, teknolojik ürün belgesi, TÜRMOB, uygulama usul ve esasları, üretici, üretim hesabı, üretim reçetesi, ürün, yazılım ürünü, yerli katkı oranı, yerli malı belgesi sınıfı ve zorunlu yerli girdi listesi tanımlarıdır. Ayrıca yerli malı belgesinin tanımında da değişiklik yapılmış olup Eski Tebliğ’de yerli malı belgesi, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na göre yapılacak mal alımı ihalelerinde istekliler tarafından teklif edilen malın yerli malı olduğunu gösteren belge olarak tanımlanırken Yeni Tebliğ’de ürünün yerli malı olduğunu gösteren belge olarak yer almıştır.
III. YERLİ KATKI ORANI HESAP CETVELİ UYGULAMASI
Yeni Tebliğ ile getirilen bir yenilik olarak Yerli Katkı Oranı Hesap Cetveli’nin EK-1 olarak düzenlendiği görülmektedir. Bu yeni düzenleme doğrultusunda sanayi ürünleri ile yazılım ürünlerinin Yerli Katkı Oranı, Yeni Tebliğ’in 8’inci maddesinde yer verilen yöntem, formül ve Yeni Tebliğ’in EK-1’de yer alan Yerli Katkı Oranı Hesap Cetveline uygun olarak hesaplanacaktır.
Yeni Tebliğ’de ayrıca başvuruya ilişkin 9’uncu madde olarak müstakil bir maddeye yer verilmiş ve bu maddede Yerli Malı Belgesi almak isteyen üreticilerin, üretim hesabındaki bilgilere uygun olarak EK-1’de yer alan Yerli Katkı Oranı Hesap Cetvelini düzenleme yükümlüğü getirilmiş ve anılan hesap cetvelinin hazırlanma yöntemi açıklanmıştır.
Diğer taraftan yeni düzenleme ile yazılım ürünleri de düzenleme kapsamına alınmıştır. Yazılım ürünlerinin yerli malı olarak kabul edilebilmesi için ayrıca Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından verilen Teknolojik Ürün Belgesine sahip olunması zorunluluğu getirilmiştir.
IV. YERLİ KATKI ORANI HESAPLAMASI
1. Kapsamın Tespiti
Yeni Tebliğ’de sanayi ürünlerinin yerli malı olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki şartların birlikte aranacağı düzenlenmiştir. Bu kapsamda ürünün yerli malı olarak kabulü için;
a. Sanayi Sicil Belgesine sahip sanayi işletmesi tarafından üretilmesi ve Sanayi Sicil Belgesindeki üretim konusu içeriğinde yer alması,
b. Tamamen Türkiye’de üretilmesi, elde edilmesi veya üretim sürecinin önemli aşamalarının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin Türkiye’de yapılmış olması, ve
c. Yerli Katkı Oranının en az %51 olması gerekir.
Yazılım ürünlerinin yerli malı olarak kabul edilebilmesi için ayrıca Bakanlıkça verilen Teknolojik Ürün Belgesine sahip olunması zorunludur.
Nihai ürünü teşkil eden yerli ve ithal girdi maliyetlerinin hesaplanmasında ise şu giderler esas alınmaktadır:
a. Kullanılan doğrudan ve dolaylı malzeme giderleri.
b. Ürünle ilgili doğrudan ve dolaylı işçilik giderleri.
c. Ürünle ilgili genel giderler.
Eski Tebliğ’den farklı olarak Yeni Tebliğ’de ayrıca var olan tereddütleri gidermek açısından maliyet hesabına dahil edilmeyecek harcama kalemlerine de yer verilmiştir. Bu konu, geçmiş uygulamalarda tartışma yaratmış ve uyuşmazlık yaratan sorunların başında gelmiştir. Bu tartışma ve uyuşmazlıkları giderecek olan düzenleme doğrultusunda satış, pazarlama, satış sonrası destek ve garanti giderleri, sigorta giderleri, faiz ve finansman giderleri ile genel giderlerin üretimle ilgili olmayan kısımları maliyet hesabına dâhil edilmeyecektir. Yurt dışından temin edilen ürünler için alınan gümrük vergileri de yerli girdi hesaplamasına dâhil edilmeyecektir.
Yerli Katkı Oranı, ilgili oda veya borsa tarafından kontrol edilerek onaylanmakta olup Yeni Tebliğ, Eski Tebliğ’deki Yerli Katkı Oranı formülünü aynen korumuştur. Söz konusu oran şu şekildedir:
2. Teknolojik Ürün Belgesi Olması Durumu
Yerli Katkı Oranı hesaplamasına, ilgili nihai ürünün Teknolojik Ürün Belgesi olması durumun da on puan eklenecektir. Bakanlık bu puanı, yerlilik hesabı yapılacak ürünler için yurt içindeki mevcut teknoloji ve üretim yetkinliği, yeşil teknoloji ve sürdürülebilirlik ile bunların gelişimini dikkate alarak ürün, teknoloji alanı ve sektör bazında en fazla yirmi puana kadar artırabilecektir. Artırımlı puan uygulanacak ürün, sektör ve teknoloji alanlarına ilişkin liste ayrıca Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ilan edilecektir.
3. Bakanlık Yetkisi
Yerli Katkı Oranı hesaplamasında işçilik, genel giderler ve ithal girdi oranına ilişkin ürün, teknoloji alanı ve sektör bazında üst limit Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ayrıca belirlenebilecektir.
4. Yerli Malı Belgesi Sınıfı
Yerli Malı Belgesi sınıfı, Yerli Katkı Oranı dikkate alınarak aşağıdaki şekilde belirlenecektir:
5. Belge Talep Edilmeksizin Dikkate Alınabilecek Giderler
Giderler bakımından fatura tutarı, nihai ürün maliyet tutarının %0,5’ine kadar olan giderler için belge talep edilmeksizin mali uzmanın onayı yeterli görülmektedir. Ancak bu girdi maliyetlerinin toplamı, nihai ürün maliyet tutarının %10’unu geçememektedir. Bu girdiler yurt içinden temin edilmişse Yerli Katkı Oranı hesabına %100 yerli girdi olarak dâhil edilmektedir. Girdiler yurtdışından ithal edilmiş ise ithal girdi hesaplamasına dâhil edilecektir. Yerli ve ithal girdi hesaplamasına ilişkin ayrıntılar ise uygulama usul ve esasları ile ayrıca belirlenecektir.
6. İthal Girdilerin Değerlendirilmesi
İthal girdi tutarının hesaplamasında, ithal girdinin fatura tutarı ve fatura tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru dikkate alınacaktır. Faturanın bir yıldan eski olması halinde, başvuru tarihinden bir yıl önceki döviz satış kuru esas alınacak olup yurt dışından temin edilen ürünler için alınan gümrük vergileri, yerli girdi hesaplamasına dâhil edilmeyecektir.
7. Yazılımların Durumu
Sanayi ürününü oluşturan girdiler içerisinde yazılım olması durumunda, yazılımın yerliliğinin tespitine ilişkin Teknolojik Ürün Belgesi olması şartı aranmaktadır. Teknolojik Ürün Belgesi olan yazılımlar yerli girdi hesaplamasına %100 Yerli Katkı Oranı ile dâhil edilmektedir. Teknolojik Ürün Belgesi olmayan yazılım ürünleri ise ithal kabul edilmekte olup fatura tutarı, ithal girdi hesaplamasına dâhil edilmektedir.
V. BELGELENDİRMEYE İLİŞKİN DETAYLI DÜZENLEME
Yeni Tebliğ’de belgelendirme konusu 10’uncu maddede detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu düzenleme doğrultusunda yerli malı belgelerine ilişkin bilgilerin, TOBB ve TESK tarafından ayrı ayrı hazırlanan ve internet aracılığıyla erişim sağlanabilen yerli malı veri tabanında tutulması ve Yerli Malı Belgesine sahip üreticilere ilişkin güncel bilgilerin, sorgulama yapılabilecek şekilde TOBB ve TESK tarafından Bakanlığın uygun görüşü alınarak ürün görseli, ürünün katalog ve teknik bilgilerini ihtiva etmek üzere kamuya açık şekilde hazırlanması ve sunulması yükümlükleri getirilmiştir.
Yerli Malı Belgesinin geçerlilik süresi değiştirilmemiş olup düzenlenme tarihinden itibaren bir yıl olarak korunmuştur. Yeni Tebliğ’in yürürlüğe girdiği 25/01/2025 tarihinden önce TOBB veya TESK’e bağlı oda veya borsa tarafından düzenlenmiş yerli malı belgeleri, belge üzerinde yazılı geçerlilik süresinin sonuna kadar geçerli olmaya devam edecektir. Yeni Tebliğ’in yayımı tarihinden itibaren altı ay içinde Yeni Tebliğ’e ilişkin uygulama usul ve esasları, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın uygun görüşü alınarak ayrıca hazırlanacaktır.
Sanayi ürünleri için Yerli Malı Belgesi düzenlenirken TOBB veya TESK tarafından aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde hazırlanan standart form kullanılacaktır:
a. Belgenin veriliş ve geçerlilik tarihi, numarası, varsa son bir yıl içerisinde aynı ürüne ilişkin verilmiş olan belgenin geçerlilik tarihi ve numarası.
b. Üreticinin ünvanı ve işyeri adresi, telefon numarası, e-posta adresi, KEP ve internet sitesinden oluşan iletişim bilgileri, üreticinin yurt içinde kendi adına ve markasıyla bir başkasına üretim yaptırması durumunda üretimi yapan üreticinin bilgilerinin yanı sıra kendisi adına üretim yaptıran üreticinin de unvanı ve iletişim bilgileri.
c. Üreticinin Merkezi Sicil Kayıt Sistemi Numarası, tüzel kişi olması durumunda Vergi Kimlik Numarası, gerçek kişi olması durumunda Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası.
d. Sanayi Sicil Numarası, Ticaret Sicil Numarası, Esnaf ve Sanatkar Sicil Numarası ve oda veya borsa Sicil Numarası.
e. Kapasite raporu tarihi, numarası ve geçerlilik tarihi.
f. Ürün adı, ürünün özelliğine göre cinsi, PRODTR kodları, GTİP Numaraları ve varsa; CPV veya OKAS kodu, marka adı, modeli, seri numarası, varsa ulusal/uluslararası standart adı ve numarası.
g. Yerli Katkı Oranı.
h. Yerli Malı Belgesi sınıfı (A, B, C, D, E).
i. Ürünün teknoloji düzeyi (düşük, orta-düşük, orta-yüksek, yüksek).
j. Varsa Teknolojik Ürün Belgesi bilgisi.
k. Belge ekinde yer almak üzere, ürün görseli ve ürünün etiket, katalog ve teknik bilgileri.
l. Belgeyi düzenleyen oda veya borsanın adı ve mührü, imzalayanın adı ve soyadı ve ünvanı.
m. Belgelendirme kriterlerine ilişkin diğer bilgi ve belgeler.
VI. YEKA PROJELERİNİN DURUMU
YEKA projelerinde kullanılacak olan aksamın özellikleri ve söz konusu aksamın şartnamede istenilen yerli katkı oranlarını sağlayacak şekilde tedarik edilmesi şartı, YEKA şartnamelerinde yer almaktadır. Şartnamelerde Yerli Katkı Oranı ve Yerli Malı Belgesi için Eski Tebliğ’e atıfta bulunulmuş olsa da bu atıfların Yeni Tebliğ’in 17’nci maddesi uyarınca Yeni Tebliğ’e yapılmış olduğu varsayılacak ve yerli katkı oranlarının tespitindeki hesap şekli ve Yerli Malı Belgesi ve diğer konularda Yeni Tebliğ düzenlemeleri uygulanacaktır.
YEKA projeleri açısından önemli olan bir konu Şartname ekinde yer alan her bir aksama ait Yerli Malı Belgeleri ve tedarik anlaşmalarının onaylı kopyasının lisans başvurusundan önce (ön lisans süresi içerisinde) Enerji İşleri Genel Müdürlüğü’ne sunulması zorunluluğudur. Yapılacak incelemeler neticesinde şartname kapsamında istenilen yerlilik oranlarının sağlanması halinde EPDK’ya lisans verilmesi için başvuru yapılabilecektir. Buna göre Yerli Malı Belgeleri lisans almanın ön koşulu haline gelmiştir.
YEKA’da kullanılacak olan aksam için Yerli Malı Belgesi ve Yerli Katkı Oranı için belirtilen şartlar birlikte sağlanırsa Enerji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yerlilik şartına dair denetim ve kontroller, tesisin tamamı işletmeye alınıncaya kadar yapılacaktır. Aksamın yerli üretim durumu, üretimi gerçekleştiren yerli imalatçılara ait fabrikaların kapasite raporu ile sanayi sicil belgesinin incelenmesi ve yerinde yapılan denetimlerle tespit edilecektir. Bu doğrultuda YEKA proje tekliflerinde yeni düzenlemenin dikkate alınarak tedarikçi seçimi yapılması önem arz etmektedir.
SONUÇ
Kanaatimizce yapılan düzenlemeler yerinde olup uygulamada karşılaşılan tartışmalara açıklık getirmektedir. Yeni Tebliğ ile tanımların netleştirilmesi, veri tabanı konusunda elektronik sisteme geçilmesi ve yerlilik hesaplamalarında dikkate alınacak gider kalemlerinin net bir şekilde belirlenmesi geçmişte bu konulara ilişkin yaşanan sorunları ortadan kaldırmaya yöneliktir. Sadece uygulama usul ve esaslarının yayımı için belirlenen altı aylık sürenin oldukça uzun olduğu düşünülmektedir.
Yeni projelerde yerli katkı payını hedefleyen şirketlerin tedarikçi seçimlerinde Yerli Malı Belgesine sahip olma şartını aramaları ve özellikle de belgenin geçerlilik süresine dikkat etmeleri kaçınılmazdır. Bunun yanında nihai yatırım bedelinin hesaplanmasında gider kalemlerinin belirlenmesi ve nihai ürün maliyet tutarının %0,5’ine kadar olan giderler için belge talep edilmeksizin mali uzmanın onayının yeterli görülmesi ticari uygulama bakımından oldukça yerindedir. Son olarak, enerji sektöründe kaynak ile birlikte teknolojinin de yerli olmasının ödemeler dengesinin iyileştirilmesi, dışa bağımlılığın azaltılması ve yerli istihdama katkı sağlanması gibi makro hedefler açısından önemli olduğuna inanılmaktadır.